Што такое водна-балотныя ўгоддзі? Згодна з азначэннем, прынятым Міжнароднай канвенцыяй аб водна-балотных угоддзях, да водна-балотных угоддзяў адносіцца шырокае кола вадаёмаў, плыткаводдзяў, а таксама залішне ўвільготненых участкаў тэрыторыі, дзе воднае люстэрка звычайна знаходзіцца на паверхні зямлі. Усюды ў гэтых месцах вада з'яўляецца асноўным фактарам, які вызначае ўмовы жыцця раслін і жывёл і кантралюе стан навакольнага асяроддзя.
Тэма 2 лютага 2023 года — «Аднаўленне балот». Гэты дэвіз прымеркаваны да правядзення ААН дзесяцігоддзя аднаўлення экасістэм.
Карысць водна-балотных угоддзяў складана пераацаніць. Яны даюць людзям цалкам канкрэтныя матэрыяльныя даброты. Яны крыніца ежы, галоўным чынам рыбы і дзічыны. Крыніца раслін для вымання валокнаў, выкарыстання ў якасці паліва або для лекавых мэт.
Угоддзі выконваюць рэгулятыўную функцыю. Яны ў цэлым змякчаюць клімат, перашкаджаючы рэзкім перападам тэмператур. Водна-балотныя ўгоддзі рэгулююць водны баланс, забіраючы лішнюю ваду, і аддаючы яе ў выпадку неабходнасці. Гэта дапамагае зменшыць і частату стыхійных бедстваў - патопаў і засух.
Водна-балотныя ўгоддзі маюць вялікае культурнае і эстэтычнае значэнне, акрамя таго, водныя пейзажы - гэта супакой і крыніца натхнення. Экалагічны турызм у такую мясцовасць важны і для росту эканомікі.
Балоты асабліва маюць патрэбу ў нашай падтрымцы. У той час як яны дапамагаюць планеце супрацьстаяць выклікам сучаснасці, яны ж і найбольш уразлівыя да іх. Здаровыя балоты дапамагаюць запаволіць змену клімату і паглынаюць вуглярод. Яны ж найболей адчувальныя да глабальнага пацяплення, а ў парушаным выглядзе, наадварот, становяцца крыніцай CO2. Балоты чысцяць і фільтруюць ваду, і ў натуральным выглядзе дапамагаюць захаваць здароўе, а не становяцца крыніцамі хвароб. У той жа час балоты найбольш адчувальныя да забруджвання.
Асабліва актуальнае пытанне аховы і аднаўлення балот для Беларусі. У краіне знаходзіцца 26 Рамсарскіх тэрыторый міжнароднага значэння. Больш за 20 гадоў сумесна з ПРААН рэалізуюцца маштабныя праекты па ўстойлівым выкарыстанні водна-балотных угоддзяў. Кінутыя землі і выпрацаваныя тарфянікі, заліўныя лугі паспяхова вяртаюцца ў свой першародны стан. Гэта работа вядзецца і на дзяржаўным узроўні - фарміруюцца шматгадовыя праграмы і стратэгіі, уносяцца адпаведныя змяненні ў заканадаўства.
Вынікам планамернай працы стала прыняцце ўнікальнага ў сваім родзе дакумента - Закона «Аб ахове і выкарыстанні тарфянікаў».
На тэрыторыі Полацкага раёна размешчаны 4 заказнікі рэспубліканскага значэння:
- рэспубліканскі гідралагічны заказнік «Глыбокае-Вялікае Астравіта» - 1259,38 га (Рэспубліканскі гідралагічны заказнік «Глыбокае - Вялікае Астравіта» аб'яўлены ў Полацкім раёне Віцебскай вобласці ў мэтах захавання ў натуральным стане ўнікальных азёр. сістэм Глыбокае - Чарбамысла і Вялікае Астравіта, дзікарослых раслін і дзікіх жывёл, якія адносяцца да відаў, уключаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, а таксама іх месцаў вырастання і пасялення. Возера Глыбокае - самае чыстае ў Беларусі. Празрыстасць - 9,5м.);
- рэспубліканскі біялагічны заказнік «Лонна» - 443,07 га (Першапачаткова заказнік ствараўся ў мэтах захавання месцаў, дзе растуць журавіны і аховы рэдкіх жывёл і раслін. Акрамя журавін тут расце рэдкая ягада ў Беларусі - марошка прысадзістая, характэрная для поўначы Еўропы.Такім чынам шырока распаўсюджаны брусніца, ажына, чарніца і маліна. Вадаём размешчаны ў 17 км на паўночны ўсход ад Полацка і адносіцца да басейна ракі Палата. Найбліжэйшым населеным пунктам з'яўляецца в. Вузянiцы, якая знаходзіцца прыкладна ў 1,1 км ад паўночнага берага. Плошча воднага люстэрка складае 0,53 км2, а максімальная глыбіня 2,6 м. Нізкія тарфяністыя берагі ўяўляюць сабой сплавіну. Вадаём інтэнсіўна зарастае. Ручаі злучаюць яго з рэкамі Палата і Лонніца. Тут жывуць акунь, шчупак, лешч, карась і іншыя віды. Дзякуючы свайму адасобленаму становішчу возера Лонна з'яўляецца папулярным аб'ектам экалагічнага турызму.);
- рэспубліканскі ландшафтны заказнік «Казьянскі» - 5298.6 га (Рэспубліканскі заказнік «Казьянскі» размешчаны на тэрыторыі Шумілінскага і Полацкага раёнаў Віцебскай вобласці. Быў утвораны ў 1960 г. і стаў адным з першых заказнікаў на тэрыторыі Беларусі, у 1999 атрымаў статус рэспубліканскага ландшафтнага, плошча – 26 060 га. Заказнік мае міжнародны статус Рамсарскай тэрыторыі (даведачна: 2 лютага 1971 г. у г. Рамсары (Іран) была прынята Канвенцыя аб водна-балотных угоддзях. Дзень яе падпісання абвешчаны Сусветным днём водна-балотных угоддзяў.) і тэрыторыі рэгіянальнага значэння, важнай для птушак. Колькасць жывучых тут рэдкіх ахоўных відаў птушак - асаеда, палявога і лугавога луня, чорнага каршуна, беркута, кагалы, змеяяда – перавышае 1% нацыянальнай папуляцыі. Акрамя таго, Казьянскі прыродны комплекс грае важную ролю для захавання птушак верхавых і пераходных балот: тут гняздуецца кобчык, пардва, залацістая сеўка, сярэдні кулён, вялікі ўліт. На тэрыторыі заказніка выяўлена вырастанне 583 відаў сасудзістых раслін. Расліннасць адрозніваецца высокай разнастайнасцю лішайнікаў і імхоў. У Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь уключаны 1 від грыбоў, 1 – лішайнікаў, 1 – імхоў, 24 - сасудзістых раслін. Каля 80% тэрыторыі заказніка пакрыта лесам, астатняя тэрыторыя прадстаўлена балотамі. У структуры лясоў заказніка пераважаюць бярэзнікі, хвойнікі, ельнікі і чорнаальшанікі. Сустракаюцца і невялікія ўчасткі шыракалістых лясоў-дуброў і ясеннікаў. Тут выдзелена 11 катэгорый асабліва каштоўных раслінных супольнасцяў).;
- рэспубліканскі водна-балотны заказнік «Дражбітка-Свіна» - 6727.25 га (Рэспубліканскі заказнік «Дражбітка-Свіна» размешчаны на тэрыторыі Полацкага раёна Віцебскай вобласці. Заказнік утвораны ў 2015 г. на плошчы 6727 га. На поўдні мяжуе з іншай ахоўнай тэрыторыяй - заказнікам «Казьянскі». Тэрыторыя заказніка «Дражбітка-Свіна» ўяўляе сабой лесабалотны масіў, у якім сустракаюцца ўсе асноўныя тыпы прыродных супольнасцяў, характэрных для Беларускага Паазер'я. Галоўны водны аб'ект заказніка - р. Дражбітка (левы прыток р. Сосніца басейна Заходняй Дзвіны, якая перасякае ўсю яго тэрыторыю, выцякаючы з возера Арлея і працякаючы праз азёры Балныра і Дрогава, усяго на тэрыторыі заказніка 14 азёр, самыя буйныя з іх — Балныра, Жэльцы, Арлея і Дрогава. Лясы пакрываюць 73% тэрыторыі заказніка. Дзякуючы перавазе адмоўных форм рэльефу сярод іх дамінуюць балотныя іглічныя (пераважна сасновыя) і лісцяныя (пушыстабярозавыя і чорнаальховыя) лясы. Адкрытыя балоты займаюць 8% тэрыторыі заказніка і ўяўляюць усе тры тыпы балот, сярод якіх пераважаюць пераходныя і нізінныя, якія фармуюць гідралагічны рэжым заказніка. З прыродаахоўнага пункту гледжання найбольшую каштоўнасць уяўляе масіў нізінных балот, які цягнецца ўздоўж рэчышча Дражбiткi. Практычна ўсе балоты такога тыпу былі асушаны ў рэгіёне ў сярэдзіне 20 ст. У складзе флоры зарэгістравана 499 відаў сасудзістых раслін, у тым ліку 7 відаў уключаны ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Флора заказніка багатая гаспадарча каштоўнымі відамі раслін: лекавымі (святаяннік, цмiн пяшчаны, любка двухлістая, буквіца лекавая, змеявік вялікі і інш.), ягаднікі (маліна, брусніцы, буякі, чарніцы), дэкаратыўнымі (стравуснік звычайны, усе віды архідных, званочак персікалісты, перелеска высакародная, ветраніца і інш.). У межах заказніка адзначана пражываньне 189 відаў пазваночных жывёл, у тым ліку 21 — рыб, 6 — земнаводных, 5 — паўзуноў, 138 — птушак, не менш за 19 — млекакормячых. У складзе фаўны налічваецца 27 відаў жывёл, уключаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, у тым ліку 24 — птушак, 3 — млекакормячых. Заказнік з'яўляецца месцам рассялення дупеля - віду птушак, які знаходзіцца пад пагрозай глабальнага знікнення. Акрамя таго, тэрыторыя заказніка адыгрывае важную ролю ў падтрыманні нацыянальнай папуляцыі чорнага бусла.);
і 2 водна-балотныя заказнікі мясцовага значэння:
- водна-балотны заказнік «Патокі» - 4378 га (Плошча заказніка 4378 га. Утвораны заказнік у 2015 годзе. Размешчана прыродаахоўная тэрыторыя ў Полацкім раёне. Заказнік ствараўся ў мэтах захавання каштоўных лесабалотных і водна-балотных комплексаў. Сваю назву заказнік атрымаў ад змешчанага на ім верхавога балота Патокі. Ядром заказніка з'яўляецца возера Страдань. На тэрыторыі заказніка маецца і некалькі малых азёр - Лінец, Лебядзіна, Лебядзінае, Глухое, Святое. Тэрыторыя характарызуецца досыць высокай біялагічнай разнастайнасцю, асабліва гэта тычыцца флоры раёна. Флора ўключае прадстаўнікоў больш за 80 сем'яў вышэйшых сасудзістых раслін. Адзначаецца вялікая колькасць і прадстаўнікоў жывёльнага свету. Тут адзначана больш за 10 відаў млекакормячых, выяўлена каля 100 відаў птушак, 287 відаў насякомых з 14 атрадаў. Восем відаў уключаны ў Чырвоную кнігу Рэспублікі);
- водна-балотны заказнік «Шапавальскі мох» - 582 га (Водна-балотны заказнік мясцовага значэння «Шапавальскі мох» размешчаны на буйным балотным масіве Шапавальскі мох плошчай 582 га. На тэрыторыі заказніка сустракаецца больш за 10 відаў млекакормячых, выяўлена 56 відаў птушак, жыве больш за 300 відаў насякомых з 10 атрадаў, 107 сямействаў. Флора ўключае прадстаўнікоў больш за 60 сем'яў вышэйшых сасудзістых раслін, аб'яднаных у 6 класаў, 5 аддзелаў. У складзе фаўны ўгоддзі адзначаны 6 відаў насякомых, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь (напрыклад, такі як рашэцістая жужаль, жужаль Менетрые, тарфянікавая жаўтушка). Акрамя гэтага, адзначаны 4 віды маючых патрэбу ў прафілактычнай ахове (рыжы лясны мурашка, чорны мурашка, Махаон, балотная перламутраўка). Выяўлена месца вырастання 1 віду раслін (Баранец звычайны), уключанага ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь і 7 відаў, якія маюць патрэбу ў прафілактычнай ахове (Васілістнік водазбаралісты, Ваўчаягаднік звычайны, Гудаера паўзучая, званочак персікалісты, Пальчатакарэннік плямісты, Пячоначніца высакародная, Стравуснiк звычайны) і 5 месцаў пражывання 4 відаў птушак, уключаных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь (чорны бусел, змееяд, скапа, шэры журавель), а так жа зарэгістравана 4 віды птушак, якія маюць 2-ю катэгорыю (віды, сусветная папуляцыя якіх сканцэнтравана ў Еўропе (больш за 50%) і 12 відаў, якія маюць 3-ю SPEC катэгорыю (віды, сусветная папуляцыя якіх не сканцэнтраваная ў Еўропе, але якія маюць неспрыяльны статус пагрозы).
галоўны спецыяліст Конаш А.М.
Наваполацкая гарадская
і раённая інспекцыя
прыродных рэсурсаў
і аховы навакольнага асяроддзя
