У сакавіку 1923 г. у Савецкім Саюзе быў апублікаваны раман былога камісара 25-й стралковай дывізіі Дзмітрыя Фурманава «Чапаеў». У ім ішло апавяданне пра яе камандзіра Васіля Іванавіча Чапаева (Чапаева), байцоў, іх подзвігі і суровае жыццё ў гады Грамадзянскай вайны.
Іх выявы былі апісаны так рэалістычна, што адразу выклікалі шквал станоўчых эмоцый у чытачоў. Па матывах рамана ў 1934 г. Сяргей і Георгій Васільевы (аднафамільцы) знялі мастацкі фільм з аднайменнай назвай, які трывала ўвайшоў у залаты фонд савецкага кінематографа.
Кім жа быў начальнік дывізіі В.І.Чапаеў? Нарадзіўся ён 28 студзеня 1887 г. у вёсцы Будайка Чабаксарскага павета Казанскай губерні ў шматдзетнай сялянскай сям'і.
З 11 гадоў дапамагаў бацьку ў цяслярскай арцелі, якая брала замовы па ўсёй Волзе і ў Казахстане. У 1908 г. быў прызваны ў армію і праходзіў воінскую службу ў Кіеве. Там ён развіў цвёрдыя камандныя навыкі, якія спатрэбіліся яму пасля.
З пачаткам Першай сусветнай вайны быў зноў прызваны ў войска і ў складзе пяхотнай дывізіі прыняў актыўны ўдзел у баявых дзеяннях у Галіцыі і на Валыні. Да Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. Васіль Іванавіч - у воінскім званні фельдфебеля, за баявыя адрозненні - поўны георгіеўскі кавалер. Палітычная сітуацыя ў расійскім грамадстве тых дзён захліснула і В.І.Чапаева: пабываў ён і ў партыі эсэраў, і ў анархістах, але адназначна прыняў пазіцыю бальшавікоў. У лістападзе 1917 г. рашэннем салдацкіх дэпутатаў быў прызначаны камандзірам палка.
Прозвішча Чапаеў займае асаблівае месца і ў гераічнай ваеннай гісторыі Віцебскай вобласці: у ліпені 1941 г. сын Васіля Іванавіча — капітан Аляксандр Чапаеў — малады камандзір супрацьтанкавага артылерыйскага дывізіёна граматнымі дзеяннямі спыніў прасоўванне нямецкіх танкаў ад Гарадка да Невеля. А ў 1944 г. ён, ужо на пасадзе камандзіра артылерыйскага злучэння, вызваляў старажытны беларускі горад Полацак. З яго імем звязана адна з гераічных аперацый полацкіх партызан — аперацыя «Зорачка», падчас якой народныя мсціўцы брыгады імя В.І.Чапаева выратавалі выхаванцаў полацкага дзіцячага дома, спачатку арганізаваўшы іх вывад з нямецкага гарнізона ў в. Бельчыца ў Полацка-Лепельскую зону, а затым і забяспечыўшы пераправу за лінію фронту.
Найбольш поўна якасці палкаводца раскрыліся ў гады Грамадзянскай вайны. Пад яго камандаваннем байцы спачатку брыгады, а потым і дывізіі гераічна ваявалі з мяцежным Чэхаславацкім корпусам, палкамі белых і ўральскіх казакоў. У адным з баёў яго падначаленыя завагаліся і пабеглі з месца бітвы, кінуўшы вінтоўкі на пераправе цераз раку. Начдзіў неадкладна выехаў туды, сабраў чырвонаармейцаў і сваёй запальнай прамовай вярнуў іх да месца панічнай пераправы, дзе прымусіў дастаць зброю са дна ракі, а затым арганізаваў контратаку і нанёс паразу суперніку. Гэты эпізод пасля ўвайшоў у фільм Васільевых.
Таццяна Зейналава: — Пераехала з Азербайджана з сям'ёй на пастаяннае месца жыхарства ў Беларусь 20 гадоў таму. І адразу купілі хату на вуліцы Чапаева. Вядома, мне прыемна, што яна носіць імя адной з самых вядомых гістарычных асоб эпохі Грамадзянскай вайны - Васіля Чапаева. Гэта быў храбры камандзір. Лічу, што сучаснаму пакаленню трэба больш часу надаваць гісторыі, бо, не ведаючы яе, не будзеш разумець, дзе хлусня, а дзе ісціна.
Загінуў Васіль Іванавіч у верасні 1919 г. У той момант яму было ўсяго 32 гады. Па сучасных мерках узрост зусім невялікі. Але колькі было перажыта і зроблена!
Ніна Есіпёнак (дачка Героя Савецкага Саюза Зінаіды Тусналобавай-Марчанкі): — 27 гадоў жывем з сям'ёй на гэтай вуліцы. І, вядома, ведаем, у гонар якога героя яна названа. Васіль Іванавіч Чапаеў - унікальная персона, чалавек, які, не маючы спецыяльнай ваеннай адукацыі, стаў народным палкаводцам. Аб ім ведаю яшчэ са школьных гадоў. Тады нам давалі добрую адукацыю, мы імкнуліся вывучаць гісторыю. Бо яе трэба спасцігаць, каб здабываць памылкі з мінулага і прадухіляць іх у далейшым.
Доблесны герой, прыклад для ўсіх савецкіх хлапчукоў, пасля смерці натхняў на подзвігі ў імя справядлівасці. Яго імя насіў міжнародны батальён у далёкай Іспаніі, дзе мясцовыя і італьянскія фашысты пры падтрымцы германскіх нацыстаў спрабавалі свае сілы ў барацьбе за сусветнае панаванне. Яго імя натхняла савецкі народ у гады Вялікай Айчыннай вайны. У 1941 г. на экранах кінатэатраў паказалі новы фільм «Чапаеў з намі». Фраза з яго «Зноў немцы палезлі» знаёмая шматлікім пакаленням.
Васіль Іванавіч Чапаеў трывала ўвайшоў у нашу культуру. Яго імя беражліва захоўваецца і ў Полацку. Яшчэ ў снежні 1938 г. на пасяджэнні прэзідыума Полацкага гарадскога савета было прынята рашэнне перайменаваць вуліцу Пратэста ў вуліцу імя Чапаева. Гэта рашэнне было аформлена пратаколам № 3. Так на месцы былой вёскі Громы з'явілася новая гарадская вуліца, якая існуе і цяпер.
Фота Іллі ШВЯДКО.
Крыніца: pvestnik.by
