Еўфрасіння Полацкая была першай жанчынай на ўсходнеславянскіх землях, якую кананізавала праваслаўная царква. Але святой яе лічаць усе хрысціяне. І храмы ў гонар прападобнай ёсць на некалькіх кантынентах.
І нават праз амаль тысячу гадоў мы можам бачыць тое, што стварала святая. Храм, фрэскі, крыж - духоўная святыня краіны. Праўда, арыгінальны твор Лазара Бокшы знік у гады Вялікай Айчыннай вайны. Але ў 90-я, з пачаткам станаўлення Незалежнай Беларусі, аднавілі і сакральную рэліквію. А праз амаль чвэрць стагоддзя быў адноўлены і крыж яшчэ адной старажытнай епархіі нашых земляў - Тураўскай. Аб нацыянальных святынях - Алена Борматава.
Адзін з самых старажытных манастыроў свету - Полацкая абiцель. Цэнтр праваслаўнай веры быў заснаваны ў 12 стагоддзі святой Еўфрасінняй. І праз амаль тысячу гадоў застаецца найбуйнейшым жаночым манастыром Беларусі. Сёння тут жывуць 120 сясцёр. Духоўны комплекс - гэта не толькі храмы і дзесяткі іншых будынкаў. Галоўнае, у абiцелi захоўваецца адразу некалькі духоўных святынь сусветнага значэння. У тым ліку моцы самой Еўфрасінні Полацкай - першай жанчыны з нашых зямель, якую царква ўзвяла ў аблічча святых.
Манашка Рахіль, насельніца Полацкага Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра:
У яе да гэтага часу захаваліся не толькі костачкі, але і мяккія тканіны і скура. Высахшыя тканіны ў многіх месцах захавалі гнуткасць і эластычнасць, таўшчыню і аб'ём. У святой захаваліся вочы, як быццам яна проста спіць.
Свой зямны шлях Еўфрасіння Полацкая скончыла падчас паломніцкай паездкі на Святую зямлю. Першапачаткова была пахавана паблізу манастыра прападобнага Феадосія Вялікага ў Іерусаліме. А калі горад захапілі егіпцяне, манахі рускай абiцелi перавезлі моцы ў Кіева-Пячэрскую лаўру, дзе яны знаходзіліся больш за сем стагоддзяў. Неаднаразова манашкі і Сінод праваслаўнай царквы прасілі перанесці мошчы на радзіму. Тройчы прашэнне было адхілена Мікалаем Першым. Пры Аляксандры Трэцім гэта тэма наогул стала забароненай.
Пытанне вырашылася станоўча толькі пры Мікалаi Другім. 3 ліпеня 1909 года імператар падпісаў рэзалюцыю, у якой задаволіў просьбу вернікаў. Перанос мошчаў пачаўся амаль праз год - у маі 1910 года і заняў амаль месяц. Першапачаткова іх з Кіева ў Оршу даставілі на параходзе. А затым больш за 200 кіламетраў вернікі праз Віцебск і дзесяткі населеных пунктаў Беларусі, абходнымі шляхамі, неслі найпадобнейшую на руках у манастыр, якi яна заснавала.
Але дома ім наканавана было прабыць усяго пяць гадоў. Падчас Першай сусветнай вайны насельнікi манастыра разам са святынямі былі эвакуіраваны ў Растоў.
Манашка Іўсціна, насельнікца Полацкага Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра:
Мошчы прападобнай падвергліся, як і моцы многіх угоднікаў Божых, выкрыццю. Іх ускрывалі ў Растове першы раз ў 1920 годзе, другі раз іх ускрывалі ўжо пасля вяртання ў Полацк, у 1922 годзе і ў 1922 годзе іх перавозяць у Віцебск.
У Віцебску іх ускрываюць трэці раз і адпраўляюць у музей. Толькі ў 1940-х моцы ўдалося вярнуць у Полацк. І амаль паўстагоддзя іх захоўвалі ў закрытай рацы сёстры ліквідаванага манастыра. Вернікам яны сталі даступны толькі з адраджэннем духоўнага жыцця Беларусі.
Ігумення Еўдакія, ігумення полацкага Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра:
Мы мяняем верхнія заслоны. Цалкам моцы мы не адкрываем. А верхнюю заслону мы мяняем у сувязі са святамі або ў сувязі з пастамі. На пост мы пакрываем моцы зялёнай заслонай. На святы мы пакрываем моцы белай заслонай
У гады вайны знік крыж, выраблены ў 12 стагоддзі па заказу Еўфрасінні майстрам-ювелірам Лазарам Бокшай. Дзе ён сёння - невядома. Гэта быў крыж-машчавік, куды былі ўкладзены найвялікшыя хрысціянскія святыні. Крыж з'яўляўся абярэгам нашай зямлі. Менавіта гэта рэліквія стала першай святыняй, якую вырашылі ўзнавіць у незалежнай Беларусі. Балазе, захаваліся выявы крыжа. Золата было выдзелена з Дзяржфонду.
Майстэрню разам з майстрам ахоўвалі супрацоўнікі Камітэта дзяржбяспекі.
Амаль пяць гадоў ішла праца, каб паўтарыць тварэнне 1161 года. На крыж спатрэбілася прыкладна 800 грамаў золата.
У аснове - кіпарыс - нятленнае дрэва. Яго прывезлі з Іерусаліма. Гэтак жа як і старажытная святыня, адноўлены Полацкі крыж - машчавік. У яго былі ўкладзены ўсе тыя святыні, якія знаходзіліся ў крыжы 12 стагоддзя.
У двухтысячных была адноўлена і рака, дзе захоўваюцца мошчы святой Еўфрасінні. За ўзор бралі саркафаг 1910 года, у якім вярталі святыню на радзіму. Але той каўчэг падчас кампаніі па ліквідацыі царкоўных каштоўнасцяў стагоддзе таму быў вывезены з Полацка. 12 кілаграмаў срэбра таксама былі выдзелены з Дзяржфонду. Яе памеры 220 па даўжыні, 90 сантыметраў па вышыні і 80 па шырыні. Рака практычна заўсёды адкрыта.
Манашка Рахіль, насельніца Полацкага Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра:
Хто з нас хварэе, нават калі медыцына зусім нямоглая, прыкладваючыся да святых мошчаў, атрымлівае вылячэнне ад усіх хвароб. Я сама па адукацыі медыцынскі работнік і, ведаеце, нават калі б мне сказалі, што яна можа зрабіць, я б ніколі ў жыцці не паверыла ў гэта, жывучы ў манастыры ўжо столькі гадоў. Яна можа зрабіць усё
У мінулым годзе ў Беларусi была адроджана яшчэ адна духоўная святыня нацыі - Тураўскі крыж. У адрозненне ад полацкага, пра яго практычна ніхто не ведаў. Бо малюнкаў рэліквіі не захавалася, хоць абодва крыжа практычна равеснікі, ставяцца да аднаго гістарычнага перыяду.
Упершыню аб тураўскай рэліквіі загаварылі ў 62-м, калі пры раскопках старажытнага горада археолагам Пятром Лысенка былі знойдзены чатыры свінцовыя абразкі. Вучоны выказаў здагадку, што яны могуць ставіцца да аднаго прадмету, хутчэй за ўсё да крыжа. І гэта здагадка ні разу за амаль 60 гадоў не было аспрэчана. Хоць навуковыя працы былі апублікаваны і знаходзіліся ў адкрытым доступе. Адрозненне ад полацкага крыжа: тут не вядома ні імя заказчыка, ні тым больш майстар. Не вядома і дзе быў выраблены крыж. Магчыма ў самым Тураве, магчыма ў Візантыі. Адказы на пытанні да гэтага часу не знойдзены. Праца па аднаўленні крыжа заняла тры гады. Традыцыйна, у аснову закладзены кіпарыс, які прывезлі з Афона. Упрыгожаны каштоўнымі камянямі. Выкананы з золата.
Старажытная святыня захоўвалася ў Траецкім храме, які быў разбураны землятрусам. Сёння мы можам бачыць яго руіны. Пераемнікам культавага будынка з'яўляецца кафедральны сабор Турава. Туды і перавезлі адноўлены крыж.
Пакуль у яго ўкладзены дзве хрысціянскія святыні. Незадоўга да свайго сыходу ўладыка Філарэт змясціў у машчавік часцінку Святога Крыжа, а мітрапаліт Веніямін - мошчы Свяціцеля Мікалая. Але вернікі ўжо ўспрымаюць крыж не як адроджаны сакральны помнік, а як абярэг нашай зямлі.
Крыніца: https://www.tvr.by/
