Біялагічная разнастайнасць (біяразнастайнасць) увогуле азначае ўсю шматграннасць жыцця вакол нас. Прадукт мільярдаў гадоў эвалюцыі, расліны, жывёлы і мікраарганізмы развіваліся пад уздзеяннем прыродных фактараў. У апошнія гады адным з такіх фактараў стаў чалавек. Нягледзячы на гэта, мы ўсё яшчэ толькі адна з форм жыцця і цесна звязаны з багатай, жывой планетай, якая развiваецца.
Знікненне відаў - натуральны працэс, але пад уплывам чалавека ён паскорыўся ў шмат разоў. З-за нашых неабдуманых дзеянняў планета стаіць перад тварам крызісу, роўнага якому не было з часоў вымірання дыназаўраў.
Пад пагрозай знаходзіцца не толькі дзікая прырода, але і культурныя расліны і пароды хатніх жывёл. За гісторыю чалавецтва мы вывелі мноства гатункаў і гібрыдаў раслін, але з эканамічных меркаванняў вырошчваецца толькі невялікая іх частка. Пад пагрозай знікнення знаходзіцца каля 30% усіх парод сельскагаспадарчых жывёл.
Тэма 22 мая 2025 года — "Гармонія з прыродай і ўстойлівае развіццё". Гэты дэвіз падкрэслівае цесную ўзаемасувязь паміж Мэтамі ўстойлівага развіцця, а таксама задачамі і мэтамі рамачнай праграмы па біяразнастайнасці. Гэтыя дзве глабальныя праграмы павінны рэалізоўвацца сумесна, у духу нядаўна прынятага Пакта ў імя будучыні. Захаванне біяразнастайнасці гэта аснова ўстойлівага развіцця, дабрабыту чалавецтва і гармоніі з прыродай.
У Беларусі зарэгістраваныя 27 тысяч відаў жывых арганізмаў. Навукоўцы мяркуюць, што агульная іх колькасць, уключаючы яшчэ не вывучаных, можа дасягаць 42 тысяч.
Флора Беларусі, як паказваюць шматгадовыя назіранні, больш за ўсё схільная ўплыву чалавека. З усіх відаў раслін у краіне ў Чырвоную кнігу ўключаны 2,5%. Самая прыкметная група расліннага жыцця - сасудзістыя расліны, і сярод іх самая вялікая доля відаў, якія знаходзяцца пад пагрозай: у Чырвонай кнізе Беларусі 11,2% відаў. З аднаго боку, флора Беларусі збядняецца. За апошнія гады зніклі 50 абарыгенных відаў. З іншага боку, флора ўзбагачаецца за кошт культывуемых, інтрадуцыраваных і дзічэючых відаў. Знаходзяць навукоўцы і раней невядомыя расліны.
Сярод жывёл у Чырвоную кнігу ўключаны 1,2% усіх відаў. Аднак, большую частку фаўны Беларусі, як і ва ўсім свеце, складаюць насякомыя. Чырванакніжных млекакормячых - 24%, птушак - 21,1%, паўзуноў - 28,6%. Знікнення дзікіх жывёл у краіне за апошнія 10 гадоў не зафіксавана. Наадварот, фауна папаўняецца як за кошт выяўлення новых відаў, так і пашырэння арэала існуючых. Да прыкладу, багамолы, якія раней сустракаліся толькі ў ваколіцах Гомеля, распаўсюдзіліся па ўсёй Беларусі. Рэгіструюцца і віды, якіх не сустракалі ўжо дзясяткі гадоў: гіганцкая вячэрніца, вавёрка-палятуха і інш.
Галоўная пагроза для рэдкіх відаў - дэградацыя экасістэм як з-за змены клімату, так і з-за гаспадарчай дзейнасці. Зніжаецца колькасць сусліка, вяртлявай чаротаўкі, дупеля і іншых балотных птушак. Еўрапейская норка і шыракапалы рак, акрамя таго, пакутуюць ад канкурэнцыі з інвазіўнымi відамі. Стварэнне перашкод на вадаёмах прывяло да рэзкага падзення колькасці вугра.
Пераважныя экасістэмы ў Беларусі - лясныя і сельскагаспадарчыя землі. Акрамя іх найбольш важнымі з'яўляюцца балоты, лугі і вадаёмы - рэкі і азёры. Кожная з іх мае сваё значэнне і сутыкаецца з пэўнымі цяжкасцямі. Лясам пагражае ўсыханне з-за змены клімату і нашэсця жукоў-караедаў. Балотам - парушэнне гідралагічнага рэжыму і дэградацыя тарфянікаў. Пойменныя лугі зарастаюць хмызняком.
Плошча ахоўных тэрыторый у Беларусі досыць вялікая. 15% усіх лясоў знаходзіцца ў складзе запаведнікаў, ахоўны статус маюць 62% натуральных балот. Акрамя ахоўных, праводзяцца і аднаўленчыя мерапрыемствы. На лугах праводзіцца скошванне расліннасці, рэкультывуюцца парушаныя балоты і дэградаваўшыя тарфянікі, высаджваюцца лясы.
Аснова для захавання біяразнастайнасці - бесперапынны экалагічны маніторынг. На падставе дадзеных назіранняў і іх аналізу навукоўцы знаходзяць вузкія месцы, фармуюць планы, праграмы і рэкамендацыі для захавання і аднаўлення прыроды. У Беларусі для гэтых мэт створана Нацыянальная сістэма маніторынгу навакольнага асяроддзя Рэспублікі Беларусь (НСМНА). У гэтай рабоце ўдзельнічаюць Мінпрыроды, Белгідрамет, арганізацыі НАН Беларусі і інш.
Захаванне біяразнастайнасці - гэта задача, якая тычыцца кожнага. Мы можам унесці свой уклад, падтрымліваючы ўстойлівае спажыванне, удзельнічаючы ў экалагічных ініцыятывах і распаўсюджваючы веды пра важнасць біяразнастайнасці. Нават невялікія дзеянні, такія як скарачэнне выкарыстання пластыка, падтрымка мясцовых фермераў або ўдзел у аднаўленні лясоў, могуць мець вялікае значэнне.
Тэма 2025 года - гэта магчымасць нагадаць свету аб тым, што захаванне прыроды з'яўляецца асновай для дабрабыту чалавецтва і захавання самога жыцця на нашай планеце. Біяразнастайнасць - гэта не проста экалагічны актыў, гэта наша агульная спадчына, якую мы абавязаны абараніць. Усе разам мы зможам навучыцца жыць у гармоніі з прыродай і ўстойлівым развіццём.
Наваполацкая гарадская і раённая
інспекцыя прыродных рэсурсаў і
аховы навакольнага асяроддзя
крыніца Эка-Інфа
