Што агульнага паміж вяршыняй Эверэста і дном Марыянскай западзіны? Акрамя таго, што гэта дзве самыя цяжкадасягальныя кропкі на планеце, і там, і там выяўлены часціцы пластыка. За апошнія 70 гадоў чалавецтва вырабіла каля 9 200 мільёнаў тон пластыка, 7 000 з якіх ператварыліся ў смецце. Па прагнозах ЮНЭП, да 2050 года чалавецтва ў агульным вырабіць ўжо 34 000 мільёны тон пластыка, і складана нават уявіць, колькі пластыкавых адходаў будзе раскідана па планеце.
Пластык у прыродзе не раскладаецца натуральным шляхам, як усе астатнія матэрыялы. Замест гэтага ён распадаецца на больш дробныя палімерныя часціцы, вядомыя як мікра- і нанапластык. Гэтыя часціцы лёгка распаўсюджваюцца па вадзе і па паветры, пранікаюць у грунтовыя воды. Яны назапашваюцца ў экасістэмах і па харчовым ланцужку пранікаюцца ў арганізм жывых істот, уключаючы чалавека.
Сярэднестатыстычны дарослы чалавек у год удыхае каля 120 тысяч часціц мікрапластыка, а з ежай і вадой паглынае каля 50 тысяч. Яны могуць выводзіцца з арганізма натуральным шляхам, як і іншыя забруджвальнікі, ці ж назапашвацца. У бронхах, лёгкіх, печані і нырках. Асабліва дробныя часціцы нанапластыка могуць пранікаць скрозь клеткавыя мембраны і сценкі сасудаў, разносiцца па ўсім целе. Сляды мікрапластыка былі выяўлены нават у плацэнце нованароджаных.
Дакладны ўплыў мікрапластыка на здароўе пакуль не вывучана. Нават не валодаючы таксічнасцю, цвёрдыя часціцы могуць наносіць фізічныя траўмы - пашкоджваць слізістыя абалонкі, міжклеткавыя мембраны, назапашвацца ва ўнутраных органах. Імунная сістэма можа рэагаваць на мікрапластык і «транспартаваць» яго для аналізу ў лімфавузлы, што ў цэлым будзе шкодзіць працы імунітэту і аслабляць дзеянне вакцын і прышчэпак. Уласцівасці мікрапластыка такія, што ён выдатна паглынае і пераносіць з сабой іншыя хімічныя злучэнні — патэнцыйна таксічныя, якія могуць выклікаць шырокі спектр захворванняў.
Ад забруджвання пластыкам пакутуюць усе экасістэмы і жывыя арганізмы, але самую вялікую шкоду пластыкавыя адкіды наносіць акіяну і яго насельнікам. Марскія жыхары траўміруюцца смеццем, могуць у ім заблытацца і загінуць. Марскія чарапахі блытаюць пластыкавыя пакеты са сваім асноўным відам ежы - медузамі. І потым гінуць, не ў сілах пераварыць пластык, які забіў іх страўнікі. Асноўная прычына гібелі паўночных гладкіх кітоў, вiду, які знаходзіцца на мяжы знікнення, гэта кінутыя рыбалоўныя снасці, у якіх яны заблытваюцца.
Пластык, які апускаецца на дно, змяняе само глыбакаводнае асяроддзе пражывання і ландшафты каралавых рыфаў. А плаваючыя смеццевыя астравы могуць стаць прычынай распаўсюджвання хваробатворных бактэрый і інвазівных відаў — багавіння, малюскаў і рачкоў. Пластыкавае забруджванне пагражае нам пагаршэннем змены клімату. Акіян - асноўны паглынальнік атмасфернага вугляроду, асабліва такія экасістэмы, як мангравыя лясы, зараснікі марской травы, салёныя прыліўныя балоты. Шкода, якую забруджванне пластыкам можа нанесці марскім экасістэмам, будзе пагрозай для ўсёй зямлі.
Акрамя таго, сама вытворчасць пластыка выклікае змяненне клімату. Палімеры вырабляюцца з вуглевадародаў - нафты і газу, гэта значыць, выкапнёвага паліва. Рост тэмпаў вытворчасці пластыка патрабуе і росту здабычы нафты, пашырэння заводаў па яе перапрацоўцы. Усё гэта - крыніцы парніковых газаў.
Пластык - гэта трывалы і даўгавечны, шмат у чым незаменны матэрыял. На жаль, чалавецтва сканцэнтравалася на масавай вытворчасці танных аднаразовых пластыкавых вырабаў. Кожную хвіліну ў свеце купляюць мільён пластыкавых бутэлек, а адных толькі пластыкавых пакетаў за год выкарыстоўваецца больш за пяць трыльёнаў. Палова ўсяго вырабленага ў свеце пластыка першапачаткова прызначана для аднаразовага выкарыстання. 85% гэтых вырабаў аказваюцца на звалках, дзе дэградуюць, распадаюцца на мікрапластык і атручваюць усю планету.
98% аднаразовага пластыка вырабляюць з першаснай сыравіны, вуглевадародаў. Гэта танней і больш выгадна, чым перапрацоўваць другасную сыравіну. Праблема эфектыўнай утылізацыі пластыка не вырашана яшчэ нідзе ў свеце - нават у такіх развітых краінах, як ЗША, перапрацоўваюць не больш за 10% пластыкавага смецця. Акрамя таго, забруджванне пластыкам адбываецца нераўнамерна. Вырабляюць ўпакаваны ў аднаразовы пластык тавар, як правіла, у багатых краінах, і адпраўляюць у бедныя, не здольныя яго эфектыўна ўтылізаваць.
Самае важнае, што мы павінны зрабіць на сучасным этапе - скараціць вытворчасць і спажыванне аднаразовага пластыка, які нам на самай справе не патрэбны. Важную ролю тут граюць рашэнні дзяржаўных органаў - яны валодаюць паўнамоцтвамі ўводзіць забароны на вытворчасць, імпарт і продаж такой прадукцыі. Могуць ствараць льготы і прэферэнцыі для другаснай перапрацоўкі пластыка. Субсідаваць практыкі ўстойлівай вытворчасці і спажывання.
Вытворцы таксама павінны перагледзець сваю працу, адмовіцца ад аднаразовага пластыка там, дзе ў ім няма патрэбы. Укараняць інавацыйныя або традыцыйныя матэрыялы, устойлівыя вытворчыя ланцужкі, аддаваць перавагу пластыку, вырабленаму з другаснай сыравіны. Вытворцы павінны прадастаўляць празрыстую і адкрытую інфармацыю аб сваім прадукце, каб пакупнік мог зрабіць усвядомлены выбар у бок вырабленага больш экалагічна.
І мы самі як спажыўцы павінны мяняць свае звычкі. Часцей выкарыстоўваць шматразовую ўпакоўку: нават пластыкавы, але шматразовы кантэйнер або пакет больш экалагічны, чым упакоўка, якая адправіцца ў першы ж смеццевы бак. Ад некаторых пластыкавых вырабаў можна наогул адмовіцца - для іх існуюць аналагі з прыродных матэрыялаў. Папяровыя пакеты, драўляныя зубныя шчоткі, шкляныя бутэлькі. Спіс шырокі.
На самай справе большасць неабходных практык і тэхналогій ужо адпрацаваны. Мадэляванне паказала, што аб'ёмы пластыкавага смецця, які ўтвараецца штогод, можна паменшыць на 80% за 20 гадоў, калі паўсюдна ўкараніць толькі тыя меры, якія мы ўжо распрацавалі і ўжываем на практыцы. Гэта глабальная праблема, і вырашаць яе трэба разам. Толькі аб'яднаўшыся, мы зможам змяніць свет да лепшага і даць рашучы бой пластыкаваму забруджванню.
Наваполацкая гарадская і раённая
інспекцыя прыродных рэсурсаў
і аховы навакольнага асяроддзя
крыніца Эка-інфа
